68 nevladinih organizacija: Novi budžet EU-a mora osigurati namjenske fondove za zaštitu životne sredine i pravednu tranziciju na Zapadnom Balkanu

68 nevladinih organizacija su danas objavile zajedničko saopštenje u kojem pozivaju institucije EU da se u novom budžetu, u periodu nakon 2027. osiguraju namjenski fondovi za zaštitu životnu sredine i pravednu tranziciju regiona koji zavise od rudarenja uglja na Zapadnom Balkanu.

Trenutno ne postoje posebna EU sredstva za regione koje zavise od rudarenja uglja na Zapadnom Balkanu, a podrška za zaštitu životne sredine i organizacije civilnog društva se pruža preko Instrumenta za pretpristupnu pomoć (IPA). Međutim, prema informacijama iz Brisela, čini se da podrška EU za Zapadni Balkan u budžetu za 2028. do 2034. neće više uključivati IPA.

Umjesto toga, sredstva EU bi se u regionu dijelila preko instrumenta koji zavisi od ispunjavanja različitih reformskih mjera i drugih uslova, slično kao današnji Instrument za reforme i rast Zapadnog Balkana i mehanizam za oporavak i otpornost (RRF) u EU. Fondovi takođe uključuju komponentu gdje vlade predlažu specifične infrastrukturne projekte za finansiranje kroz Zapadnobalkanski investicioni okvir (WBIF).

Davor Pehchevski, mreža CEE Bankwatch – Pozitivno je što EU istražuje nove načine za unapređenje vladavine prava i zaštite životne sredine na Zapadnom Balkanu, ali je prerano da znaju funkcioniše li pristup reformi i rasta ovdje. Dosadašnji dokazi nisu ohrabrujući, jer Reformske agende zemalja uključuju vrlo malo ekoloških mjera. Razumno je nastaviti testiranje ovog pristupa, ali ne i da on obuhvata gotovo sve fondove EU.

Mirjana Jovanović, Beogradska Otvorena Škola – Usklađivanje sa zakonodavstvom EU o zaštiti životne sredine najizazovniji je dio pristupanja, a pravedna tranzicija regiona s ugljem već kasni. Zato EU treba podržati te regione, zajedno s civilnim društvom, bez obzira na to koliko dobro vlade zapadnog Balkana uopšteno rade. Finansiranje mora biti dosljedno, predvidljivo i vezano uz određene projekte. Ono ne može čekati vladine reforme koje se možda nikada neće ostvariti.

Grupe organizacija civilnog društva takođe naglašavaju potrebu za značajnijim poboljšanjem procesa za reformu i rast, uključujući stvarne, blagovremene i efektivne javne konsultacije o planiranim reformama i ulaganjima; uključivanje dodatnih reformi vezanih za zaštitu životne sredine, npr.odvraćajuće kazne za kršenje zakona, i fokus na vladavinu prava, ekološka i društvena poboljšanja, a ne samo ekonomski rast.

Očekuje se da će Evropska Komisija predstaviti novi EU budžet u sredinom jula 2025, okončavajući višemjesečne glasine o njegovom obimu i strukturi.