Dr Sava Petković: Smjernice za očuvanje i zaštitu Velike plaže

Izvor: ul-info.com

U posljednje vrijeme su gotovo sve relevantne crnogorske institucije i mediji, puni informacija o dolasku Eagle Hills-a u Crnu Goru i najavi ogromnih investcija u razvoj turizma u Ulcinju. Mada se o samom projektu zna veoma malo, najavljuje se izgradnja mnogobrojnih objekata, hotela, stambenih i poslovnih objekata, akvaparkova, uključujući čak i aerodrom, u zaleđu Velike plaže u Ulcinju. Zbog nedostatka releventnih podataka, mišljenja o budućem velikom turističkom komleksu, u zaleđu Velike plaže, se krajnje podijeljena. U nekim člancima se o budućem projektu piše uglavnom u superlativima, ističući ogromna ulaganja (oko 30 milijardi eura) kao i dobrobiti za Crnu Goru, Opštinu Ulcinj i njeno stanvništvo. Međutim, mještani, lokalne nevladine organizacije kao i rukovdstvo Opštine Ulcinjsu uglavnom energično protiv realizacije mega turističkog projekta u zaleđu Velike plaže. Osnovni razlog za protivljenje je da bi izgradnja ogromnog turističkog kompleksa mogla bitno da naruši postojeće ekološko stanje i biodiverzitet jer je područje Velike plaže, Rješenjem o zaštiti objekata prirode (“Sl. list “SRCG” br. 30/68”) stavljeno je pod zaštitu, shodno odredbama Zakona o zaštiti prirode.

Potrebno je naglasiti da niko do sada nije posvetio odgovarajuću pažnju problemu moguće erozije Velike plaže, mada je veoma dobro poznato da je nakon urbanizacije zaleđa nekih od najpoznatijih plaža u svijetu (Majami, Kopakabana, Varadero, Gold Coast, Ljoret de Mar, itd.) došlo do pojave intenzivne erozije. Na primjer, sredinom sedamdesetih godina plaža u Majamiju je skoro u potpunosti nestala usljed veoma intenzivnih erozionih procesa prouzrokovanih neadekvatnim ljudskim aktivnostima duž plaže i njenom priobalju. Uočavajući ozbiljnost situacije krajem sedamdesetih godina je donijeta odluka da se plaža u Majamiju revitalizuje. Nasipanjem oko 10 miliona kubnih metara peska formirana je plaža dužine 16 kilometara sa prosječnom širinom od 70 metara. Plaža je formirana od pijeska koji je izbagerovan sa dna okeana. Ukupna cijena radova na revitalizaciji plaže iznosila je tadašnjih 52 miliona dolara i ta sredstva su obezbijeđena iz federalnog budžeta.

Dakle, svuda u svijetu se ulažu ogromna sredstva da bi se prirodne plaže sačuvale ili revitalizovale jer se one tretiraju kao prirodno nasljeđe.

Imajući u vidu da prirodne plaže svuda u svijetu donose ogromne prihode postavlja se pitanje da li će i Velika plaža, nakon izgradnje ogromnog turističkog kompleksa, donosti velike prihode Crnoj Gori, Ulcinju i mještanima Ulcinja. Jedan od rijetkih dokumenata koji se odnosi na izgled budućeg turističkog kompleksa u zoni Velike plaže je render koji je prikazan u nekim medijima. Postavlja se pitanje da li je ovaj render rezultat prelimiranih analiza uređenja Velike plaže koji predlaže Investitor. Ako jeste, onda je cio projekat neodrživ, jer bi se njime u potpunosti narušila prirodna ravnoteža Velike plaže.

Prvo što se može uočiti je da od sadašnjeg izgleda Velike plaže neće ostati praktično ništa! Naime, izgradnjom tri ili čak četiri marine i većeg broja pristana i objekata u moru sadašnji izgled plaže je potpuno deformisan, a na sredini dionice sadašnje plaže, pijesak sa plaže bi bio potpuno uklonjen! Dakle, umjesto da se sačuva sadašnji izgled plaže, uključujući i postojeći pojas dina, planeri budućeg turističkog kompleksa planiraju izgradnju mnogobrojnih fiksnih pomorskih objekata na samoj plaži i u moru! Postavlja se pitanje zašto planeri nisu koristili ogromnu postojeću plansku dokumentaciju koja se tiče urbanizacije zaleđa Velike plaže. Nikom do sada nije padalo na pamet da predlaže izgradnju marina i objekata u moru duž Velike plaže. Da bi se gradile marine i objekti u moru proizilazi iz izjava Investitora da tokom izgradnje turističkog kompleksa turisti neće moći da koriste kupališta na Velikoj plaži. To praktično znači da bi Velika plaža bila deponija za ogromne količine kamena različitih frakcija, kamenih i betonskih blokova koji bi se koristili tokom izgradnje objekata u moru. Imajući u vidu da bi tokom izgradnje objekata u moru Velika plaža bila izložena ogromnim opterećenjima teške mehanizacije, može se očekivati da bi nakon završetka radova Velika plaža biti potpuno devastirana.

Interesantno je da u stručnoj literaturi već decenijama važi pravilo da marine ne treba graditi u blizini prirodnih plaža. Zbog toga još niko u svijetu, pa ni u Crnoj Gori, nije gradio marine duž atraktivnih deonica prirodnih plaža! Prirodne plaže, i objekti u njihovom zaleđu, donose ogromne profite upravo zbog njihovih ljepota i atraktivnosti. Marine se po pravilu grade na neatraktivnim deonicama obale (Porto Montenegro na mjestu nekadašnjeg brodogradilišta, marina u korijenu sekundarnog lukobrana luke Bar itd.) da bi se i na takvim dionicama obala ostvarivao neki profit.

Osim što planeri budućeg turističkog kompleksa nisu upoznati sa nekim elementarnim pravilima vezanim za uređenje prirodnih plaža, očigledno je da ni Investitor, niti planeri i projektanti ne raspolažu relevantnim podacima o karakteristikama Velike plaže, karakteristikama vjetrova i talasa, karakteristikama transporta pijeska duž plaže pri dejstvu talasa velikih visina, itd. Dovoljno je istaći samo neke specifičnosti obalnog pojasa Velike plaže:

• Cijelo područje južnog Jadrana može biti u u zimskim periodima izloženo dejstvu talasa veoma velikih visina od oko 5 ili 6 metara..
• Nagib Velike plaže je izuzetno blag, približno 1:100. Prema grubim procenama, ulazi u marine budućeg turističkog komleksa bi trebalo da se nalazi na dubinama od oko pet do šest metara. To istovremeno znači da bi i lukobrani marine bili izloženi dejstvu talasa visine od oko 5 ili 6 metara!
• Spoljna (primarna) obloga lukobrana, izložena dejstvu talasa visine između 5 i 6 metara, ne može biti izvedena od kamenih blokova. Masa takvih blokova se ne može dobiti u kamenolomima. To znači da bi se primarna obloga lukobrana morala graditi od betonskih blokova (tetrapode, accropode, core lock, itd.).
• Kod marina se ne dopušta prelivanje talasa preko krune lukobrana. To znači da bi kota krune lukobrana, na ulazu u marine, trebalo da bude oko 7 do 8 metara iznad nivoa mirnog mora! Dakle, završni delovi zaštitnih lukobrana marina bi bili masivni objekti visine od oko 15 metara!

Najzad, u raspoloživoj dokumentaciji se uopšte ne spominju ekološki problemi koji bi mogli nastati izgradnjom ogromnog turističkog kompleksa u zaleđu Velike plaže. Pošto je Eagle Hills investitor radova Beograda na vodi, vrijedi spomenuti kako su riješili problem ispuštanja otpadnih voda. Pošto u Beogradu ne postoji sistem za prečišćavanje otpadnih voda, svi izgrađeni objekti u okviru projekta Beograd na vodi su priključeni na postojeću kanalizacionu mrežu, pa se otpadne vode ispuštaju direktno u reku Savu! Postavlja se pitanje šta će biti sa otpadnim vodama turističkog kompleksa u zaleđu Velike plaže, kao i sa otpadnim vodama kanala Port Milena i otpadnim vodama oko 700 objekata duž obala desnog rukavca Bojane. Koliko se iz nekih dokumenata vidi Crna Gora se obavezuje da reši sve probleme koji se tiču infrastrukturnih objekata dok će Eagle Hills graditi objekte u zaleđu plaže, a izgleda i objekte u moru. Nije isključeno da će i Crna Gora pribjeći najjednostavnijem rješenju da cjelokupnu količinu otpadnih voda direktno ispušta u more!  Naime, na rtu Đeran već četrdesetak godina postoji pumpna stanica i podmorski cjevovod kroz koji se u ljetnjim mjesecima iz obližnjih hotela i objekata ispuštaju otpadne vode direktno u more.

Već vijekovima zaleđe Velike plaže predstavlja jedno od najvećih staništa ptica na Mediteranu i istovremeno jedan od najvećih ”aerodroma za ptice” u vrijeme njihove seobe. Poznato je da ptice i avioni nisu baš u nekoj pretjeranoj ljubavi. Ljudi smišljaju veoma različite metode kako bi ptice oterali iz šire okoline aerodroma. Ovaj problem nije samo ekološki već politički. Planiranje aerodroma u zaleđu Velike plaže vjerovatno bi izazvalo gnijev svih zelenih i lijevih partija u zemljama Evropske unije. Dakle, u problem uređenja Velike plaže će se skoro potpuno sigurno u jednom trenutku uključiti i EU.

Takođe, na primjeru projekta “Beograd na vodi”vidljive su i druge problematične procedure. Da bi se olakšala realizacija projekta “Beograd na vodi” u Skupštini Srbije donijet je Lex specialis kojim se preskaču sve redovne procedure prilikom realizacije drugih vrsta projekata. Ovim zakonom utvrđuje se da je eksproprijacija nepokretnosti i izdavanje građevinskih dozvola radi realizacije projekta izgradnje “Beograd na vodi” javni interes, a sam projekat dobija status posebnog značaja za Republiku Srbiju i Grad Beograd.

Zaključci:

• Potebno je uraditi studiju u kojoj bi bio dat prikaz karakteristika Velike plaže i uticaja kojima je ona izložena, kao i problema koji su prisutni u široj okolini Velike plaže, uključujući Adu Bojanu, kanal Port Milenu i desni rukavac rijeke Bojane. Posebna pažnja mora biti posvećena kretanju pijeska duž plaže, pri dejstvu talasa velikih visina. Izrada ovakve studije je neophodna jer je očigledno da planeri budućeg turisitčkog kompleksa u zaleđu Velike plaže nemaju potrebno znanje i iskustvo u oblasti pomorskog inženjerstva.
• Neophodno je mještane Ulcinja i Crne Gore upoznati sa relevantnim podacima o prihodima koje grad Beograd ima od projekta Beograd na vodi. Od najava da će grad Beograd i Srbija imati enormne prihode od projekta Beograd na vodi na kraju se ispostavilo da su ti prihodi višestruko manji.

Prof. dr Sava Petković, dipl.inž.građ. se više od dvije decenije bavi rješavanjem različitih problema u široj okolini Velike plaže. Neke od referenci su:

• Feasibility study dealing with establishing a marina in Ulcinj, AS&P- Albert Speer&Partner GmbH, 2002.
• Glavni projekat regulacije reke Bojane u zoni ušća u Jadransko more, IK Konsalting, Beograd, 2010.
• Petković: Uticaj režima reke Bojane na širu okolinu u zoni njenog ušća u Jadransko more, 16. Savetovanje SDHI, Lepenski vir, 2013.
• Petković, G.Sekulić, Erosion and sedimentation processes in the Bojana River Delta at the Adriatic Sea. Journal of Coastal Conservation 23(1) DOI:10.1007/s11852-018-0634-9, February 2019.
• DSL Rt Đeran – Port Milena, Opština Ulcinj, 2020.
• Studija očuvanja i revitalizacije plaže na Adi Bojani, 2020.
• Projekat hitnih interventnih radova u cilju zaustavljanja erozije plaže na zapadnom delu Ade Bojane. 2020.