Crveni mulj – ekološka tempirana bomba
Dva bazena crvenog mulja podgoričkog Kombinata aluminijuma direktno ugrožavaju stanovnike i NP Skadarsko jezero. U neposrednoj blizini ovih bazena sada živi samo jedna porodica, a crvena toksična prašina kada dune vjetar širi se svuda po Botunu zbog neredovnog snabdijevanja bazena vodom.
Bazeni crvenog mulja, Foto: Zumiraj
Izgradnja Kombinata aluminijuma započeta je još 1969. godine, počela je sa radom tri godine kasnije, a bankrotirao je 2013. godine. Privatizacijom bazeni su sada u odvojenom vlasništvu od kompanije, a od 2016. u vlasništvu Weg Kolektora iz Berana.
Bazeni crvenog mulja su ispucali i otrovni proizvodi ulaze u površinske vode. Rijeka Morača udaljena je samo 300 metara i uliva se u Skadarsko jezero, jednu od najvažnijih rezervi slatke vode na Balkanu.
Danas su koncentracije teških metala u bunarima i poljima u ovoj regiji dva do 150 puta iznad dopuštenih standarda. Teritorija Nacionalnog parka Skadarsko jezero počinje samo nekoliko kilometara od Kombinata, a ovo područje nosi određeni seizmički rizik, što izaziva strah od najgoreg u slučaju da baseni puknu.
Prema istraživanju koje je 2012. uradio Green Home, KAP je od ranih sedamdesetih proizvodio 325 000 tona čvrstog otpada koji sadrži fluor, nikal, hrom, bakar, kadmijum, cink, arsen, živu, cijanid i neki od njih su prodrli u tlo, što je upravo potvrdila studija Agencije za zaštitu okoline Crne Gore.
Privatizacija otežava državi da reguliše problem crvenog mulja, pa iako su tužbom pokušali da natjeraju vlasnike da redovno orošavaju ove bazene, to im nije pošlo za rukom.
Posljednje informacije o ovoj crnoj ekološkoj tački Ministarstvo ekologije prostornog planiranja i urbanizma navodi na sajtu prije skoro godinu dana.
,,Radna grupa je prikupila svu dokumentaciju u vezi sa bazenima crvenog mulja od svih nadležnih organa, o čemu je diskutovano tokom sastanka. Takođe, u toku je izrada akcionog plana sa hitnim, kratkoročnim i srednjoročnim mjerama u vezi sa ovim problemom”, stoji na sajtu Vlade.
Ipak, Službe zaštite i spašavanja su sa Agencijom za zaštitu životne sredine, u februaru ove godine morale izaći na teren i odraditi hitnu akciju orošavanja jer su jaki vjetrovi dizali prašinu sa basena. Iako bi ovi bazeni morali biti zaštićeni i nedostupni za ulazak, situacija na terenu to ne pokazuje.
Crveni mulj je zaista pun rijetke zemlje i ruda koje se koriste za proizvodnju kompjuterskih i telefonskih ekrana, ali i radara, vjetroagregata ili električnih automobila.
,,Boksit sadrži sve elemente periodnog sistema, ali njegov tačan sastav zavisi od stijena u kojima je bio smješten”, kaže Slobodan Radusinović iz crnogorskog Zavoda za geološka istraživanja koji sprovodi studiju analize hemijskog sastava crvenog mulja iz KAP-a.
U njemu se nalaze teški metali poput olova, žive i hroma, ali i rijetki elementi i jedinjenja poput skandijuma, itrijuma i lantanoida. Kroz program Raw Materials koji okuplja stručnjake iz cijele jugoistočne Europe, EU je pokrenula studije kojima pokušava valorizovati ove rijetke sastojke.
Crveni mulj je visokoalkalna koloidna suspenzija, zaostala nakon prerade boksita u glinicu po Bayer-ovom postupku. Sastav crvenog mulja se, uglavnom, bazira na prisustvu hematita, getita, kvarca, bemita, kalcita, trikalcijum-aluminata, cinkovog i magnezijumovog oksida, natrijum hidroksida itd. Razlika u sastavu mulja veoma osciluje.
