Mungos, invazivna vrsta o kojoj se u Crnoj Gori malo zna
Na Mljetu gdje je uveden mali indijski mungos, iako ranije evidentirani, tokom istraživanja 2010. nisu pronađeni poskok, četvoroperugasti smuk, balkanski smuk… Mungos je doveo do istrijebljenja mnogih vrsta ptica na Javi, Mauricijusu, Karibima… Na Japanskom ostrvu Amami-ošima, mungos je od 1979. uništio najmanje sedam vrsta iz grupa beskičmenjaka, vodozemaca, gmizavaca, ptica i sisara.
Mungos, Foto: Tony Hisgett
Istraživanja o rasprostranjenosti, navikama i uticajima te vrste u Crnoj Gori su u toku.
Alohtona, strana, nenativna, neizvorna, egzotična, introdukovana ili unešena vrsta, sve su to sinonimi za vrstu koja je dospjela u novu sredinu namjernim ili slučajnim putem. Sudbina egzotičnih vrsta nakon introdukcije je neizvjesna.
Introdukovane vrste ne moraju nužno da izazivaju poremećaje u ekosistemu u koji su unesene. Većina introdukovanih vrsta može biti od velikog značaja za poljoprivredu, šumarstvo, hortikulturu i sl. Ipak, introdukovane vrste u recipijentskom području, usljed nepostojanja prirodnih neprijatelja koji bi ograničavali njihovu reprodukciju i širenje, mogu negativno uticati na autohtone (izvorne) organizme, mijenjajući strukturu i funkciju zajednica i ekosistema.
One se smatraju jednim od najvećih faktora ugrožavanja biodiverziteta, odmah nakon direktnog uništavanja staništa. To su organizmi koji izazivaju ekološke i ekonomske štete područjima u kojima ne predstavljaju izornu (autohtonu) vrstu i nazivamo ih invazivnim vrstama.
Bez strategije za invazivne vrste u Crnoj Gori
Borba protiv invazivnih vrsta, postala je zvanična odluka Evropske unije tek nedavno, 2015. godine. Primijećeno je da samo za jednu godinu spisak invazivnih vrsta za EU je povećan sa 37 na 49, kao i da većina invazivnih vrsta već sada ima negativan uticaj na životnu sredinu, ekonomiju i društvo. Ove vrste evropsku ekonomiju koštaju 12,5 milijardi eura godišnje, zbog negativnog uticaja na ribolov, poljoprivredu, šumarstvo i ljudsko zdravlje.
Crna Gora, kao jedan od svjetskih centara biodiverziteta, još nema razvijenu jasnu strategiju za kontrolu i ublažavanje posljedica biološke invazije.
Sisar o kojem se do sada ne zna mnogo u Crnoj Gori, a evidentno je da je razvio svoje populacije i da doprinosi umanjenju bogatstva biodiverziteta je mali indijski mungos (Herpestes auropunctatus).
Mali indijski mungos je vrsta porijeklom iz Azije. Spada u 100 najinvazivnijih vrsta svijeta. Za ovu vrstu je poznato da utiče na smanjenje brojnosti nativnih vrsta sisara, ptica, gmizavaca i vodozemaca, kroz direktnu predaciju. Takođe izazva velike štete u poljoprivredi i smatra se prenosiocem bolesti pogubnih za čovjeka kao što su bjesnilo i leptospiroza. Uveden je na području Mljeta prije više od 100 godina, iz Južne Azije (Bangladeša), da lovi zmije koje su navodno stvarale probleme poljoprivrednicima. Zmije otrovnice je istrijebio, a zatim se počela smanjivati brojnost i ostalih vrsta zmija.
Prva istraživanja na Jadranskoj obali sprovedena 2010. godine ukazuju na to da je mnogo atraktivnih vrsta herpetofaune ugroženo ili je već izumrlo sa hrvatskih ostrva gdje je uveden mali indijski mungos. Na primjer: Na Mljetu, poskok, četvoroperugasti smuk, balkanski smuk, mačkooka zmija i zelena krastača nijesu pronađeni uprkos tome što su prethodno bili evidentirani.
Mungos je prepoznat kao prijeteći faktor za gnijezda glavate morske kornjače (Carreta carreta) tj. kako za jaja, tako i za tek izležene kornjače na mnogim ostrvima gdje se kornjače razmnožavaju. Uzimajući u obzir visok invazivni potencijal malog indijskog mungosa, očekuje se da će populacija morskih kornjača u Grčkoj biti ugrožena u bliskoj budućnosti.
Prema svjetskoj bazi za invazivne vrste (2019) za mungosa je dokazano da je doveo do istrijebljenja mnogih vrsta ptica na Javi, Mauricijusu, Karibima. Na Japanskom ostrvu Amami-ošima, mungos je od 1979. godine uništio najmanje sedam vrsta iz grupa beskičmenjaka, vodozemaca, gmizavaca, ptica i sisara.
Danas je ova vrsta prisutna u Hrvatskoj, Crnoj Gori i Bosni i Hercegovini i ima tendenciju širenja u unutrašnjost Balkana, ali i duž južnijh zemalja – Albaniji i Grčkoj.
Istraživanja u toku
Za mungosa na prostoru Crne Gore nije poznato gdje je sve rasprostranjen, čime se hrani, da li pravi štete poljoprivrednicima i još mnogo toga…
Međutim, u Crnoj Gori se zahvaljujući resoru nauke, trenutno sprovode istraživanja koja će pomoći da se odgovori na ova pitanja. Cilj ovog naučnog projekta je da kroz upotrebu savremenog metodološkog pristupa (satelitska telemetrija, foto-zamke, GIS modeliranje staništa) istraži ekologija vrste kao i uticaj mungosa na nativnu faunu u Crnoj Gori. Takođe, jedan od ciljeva jeste i da se utvrdi populaciona struktura ove invazivne vrste kao i da se otkrije njegovo porijeklo to jeste, najvjerovatniji način unosa.
Istraživanjem ekologije malog indijskog mungosa će se dati doprinos boljem poznavanju ove vrste ne samo u Crnoj Gori, već i šire – cijeloj Evropi
Poznavanjem njegove ekologije, biologije, interspecijskih interakcija sa nativnim vrstama spoznaćemo njegov uticaj na lokalni diverzitet faune Crne Gore. Rezultati istraživanja će omogućiti i procjenu negativnih efekata u odnosu na pojedine grupe životinja. Istovremeno, bolje poznavanje ekologije, biologije i ponašanja daće osnovu za izradu buduće strategije za kontrolu lokalne populacije ove vrste u Crnoj Gori.
Pripremila: Marina Radonjić, Istraživač/student doktorand Odsjek biologija, Prirodno-matematički fakultet, Univerzitet Crne Gore
Objavljeno u 1. broju magazina Crvendać
Izvor: CZIP
