Šta je IBAR i zbog čega je važan za Crnu Goru?
Iako je poslednjih dana ovaj Izvještaj glavna tema kad su pregovori u pitanju, većina ljudi je tražila na internetu odgovor na pitanje: Šta znači IBAR? Ministarstvo evropskih poslova pojasnilo je kako izgleda tok pregovora u pregovaračkim poglavljima 23 i 24 od otvaranja do zatvaranja i gdje se u svemu tome nalazi IBAR.
Pravna tekovina Evropske unije je podijeljenja u 35 tematskih poglavlja, dok Crna Gora pregovara u okviru 33 poglavlja koja obuhvataju različite oblasti i pokrivaju sve sfere života. Do ulaska u EU Crna Gora je dužna da preuzme cijelu pravnu tekovinu Evropske unije i bude sposobna za njenu efikasnu primjenu.
Otvaranjem pregovora o pojedinom poglavlju započinje sadržajna faza pregovora tokom koje se pregovara o uslovima pod kojima će država kandidat prihvatiti, primijeniti i sprovesti pravnu tekovinu Evropske unije.
Sadržajni pregovori vode se na osnovu pregovaračkih pozicija EU i države kandidata, koje se pripremaju za svako pojedinačno poglavlje pregovora. Pregovori o pristupanju su definisani i brojnim uslovima EU kroz pojedinačna pregovaračka poglavlja, a zahtijevaju intenzivnu komunikaciju sa institucijama Evropske unije i to prvenstveno sa Evropskom komisijom, kao i internu komunikaciju među crnogorskim institucijama i akterima civilnog društva. Tok pregovora je takođe uslovljen i prioritetima na agendi Evropske unije, odnosno prioritetima države članice koja na šestomjesečnom nivou predsjedava Savjetom EU.
Crna Gora je za 12 godina pregovora otvorila sva pregovaračka poglavlja i privremeno zatvorila tri.
Otvaranje i zatvaranje poglavlja
Otvaranje poglavlja znači da je Crna Gora u nekoj oblasti dostigla određeni nivo, odnosno da je došla do tačke odakle može da nastavi sa daljim koracima kako bi se postepeno uskladila sa zakonodavstvom i dostigla ostale države EU. Status i napredak Crne Gore se prati kroz rezultate u zakonodavstvu, u institucionalnom okviru i kapacitetu ljudi i institucija koji će te zakone primjenjivati onda kada budemo u EU.
U određenim poglavljima potreban je dodatan napor da bi se došlo do otvaranja, pa tu Evropska komisija predlaže mjerilo za otvaranje. Mjerilo za otvaranje predstavlja određenu aktivnost koju Crna Gora treba da realizuje da bi bila potpuno spremna da nastavi sa daljim reformama ka EU.
Kada se poglavlje otvori, EK daje jasne smjernice o tome šta je potrebno Crnoj Gori da se u određenoj oblasti približi EU i koje zadatke treba da ispuni da bi se država pripremila za članstvo, odnosno, zatvorila dato poglavlje. Te smjernice su sadržane u mjerilima za zatvaranje poglavlja. Drugim riječima, država radi na ispunjavanju mjerila za zatvaranje poglavlja, tako što unapređuje postojeće stanje, uvodi nedostajuće evropske standarde, poboljšava kvalitet servisa i usluga, ili jednostavnije rečeno – poboljšava kvalitet života građana, kako bi vremenom postala ravnopravna sa zemljama članicama EU.
Kada se završna mjerila ispune, onda se i to poglavlje privremeno zatvara, čime se stavlja na znanje da je Crna Gora u toj oblasti – poglavlju dovoljno spremna da može biti ravnopravna članica sa drugim državama u EU.
Zašto su poglavlja 23 i 24 drugačija?
Od početka pregovora Crne Gore sa EU fokus je na poglavljima 23 Pravosuđe i temeljna prava i 24 Pravda sloboda i bezbjednost, te se u tim oblastima mnogo više radi i mnogo više zadataka treba da se ispuni.
Crna Gora je upravo država koja prvi put pregovora po „novom pristupu“ koji u fokus stavlja oblasti koje obuhvataju poglavlja 23 i 24, te su to poglavlja koja se otvaraju među prvima, a zatvaraju posljednja. Cilj je da se država temeljno spremi za sve one izazove i mogućnosti koje je mogu očekivati onda kada postane članica EU.
Crna Gora pregovara prema Novoj metodologiji za pristupanje EU od februara 2020. To znači da su se pravila igre u odnosu na prethodni proces pregovora malo promijenila. Princip koji je nova metodologija uvela, između ostalog, je da se ni jedno pregovaračko poglavlje ne može privremeno zatvoriti, dok se ne dobije Izvještaj o ispunjenosti privremenih mjerila (IBAR) u poglavljima koja se odnose na vladavinu prava – 23 i 24.
Poglavlja 23 i 24 na različite načine ulaze u domen drugih oblasti, tako da bez napretka u ovim poglavljima nema istinskog napretka ni u drugim oblastima, tj. nema napredovanja društva.
Upravo zbog njihove važnosti, ova dva poglavlja su i drugačija, odnosno teža za zatvaranje od ostalih, pa tako ona imaju i privremena mjerila, za razliku od ostalih. Da bi se dobila završna mjerila u poglavljima 23 i 24 potrebno je da se prvo ispune privremena mjerila.
Dakle, privremena mjerila, kojih ima 83 za oba poglavlja, su jasno precizirani dodatni koraci koje Crna Gora treba da napravi da bi dobila završna mjerila, i nastavila da ispunjava ostale zadatke koja vode ka zatvaranju poglavlja.
Crna Gora je do sada ispunila 52 privremena mjerila u poglavljima 23 i 24, što znači da nam je za dobijaje završnih mjerila u ovim poglavljima ostalo da ispunimo još 31 privremeno mjerilo. Veliki broj neispunjenih privremenih mjerila veže se za sistemske zakone u oblasti pravosuđa i borbe protiv korupcije i organizovanog kriminala, kao i medijskih zakona, tako da, uz druge važne aktivnosti na operativnom i tehničkom planu, navedena brojka djeluje dostižno ukoliko se nastavi s intenzivnom dinamikom u skladu s Dinamičkim planom aktivnosti Vlade za dobijanje Izvještaja o ispunjenosti privremenih mjerila (Interim Benchmark Assessment Report – IBAR) u pregovaračkim poglavljima 23 i 24.
Šta je IBAR?
Kada EK procijeni da smo da smo ispunili zadata privremena mjerila u poglavljima 23 i 24, onda priprema Izvještaj o ispunjenosti privremenih mjerila (Interim Benchmark Assessment Report – IBAR). Taj izvještaj daje sliku o tome što je Crna Gora napravila u oblastima od značaja, kao na primjer, imenovanja u pravosuđu, preporuke Venecijanske komisije i GRECO-a, racionalizacije pravosudne mreže, procesuiranja ratnih zločina pred domaćim sudovima, borba protiv korupcije, procuesuiranje napada na novinare, sloboda medija, borba protiv organizovanog kriminala, itd.
Dobijanje IBAR-a je direktan signal da je Crna Gora napravila značajne korake u važnim oblastima i da može da nastavi dalje da sa usklađivanjem sa zakonima i standardima EU kako bi se spremila za članstvo. To dalje otvara put za zatvaranje drugih poglavlja gdje je Crna Gora ispunila mjerila i dostigla dobar nivo spremnosti. Poglavlja 23 i 24 se zatvaraju posljednja, takođe, sa ispunjenjem završnih mjerila.
Nakon dobijanja IBARa kao presjeka stanja u ispunjenosti privremenih mjerila u poglavljima 23 i 24, EK će definisati završna mjerila koja Crna Gora treba da ispuni u ovoj oblasti. Tek kada se ispune sva završna mjerila i stvore uslovi za zatvaranje svih ostalih poglavlja, Crna Gora će moći da zatvori poglavlja 23 i 24, što će ujedno prestavljati i kraj pregovaračkog procesa.
