Zidovi su najslobodniji mediji

Objavljeno: 28.07.2020, 08:36h na portalu PCNEN

Na vama je hoćete li po njima škrabati ili slati poruke koje će druge zamisliti, pokrenuti na društveno korisnu akciju ili….

Na zidovima Podgorice i ostalih crnogorskih gradova često se mogu vidjeti grafiti. Neki su samo škrabotine koje su sprejom nanijeli navijači pored grbova i slogana tima za koji navijaju, nekad su to simboli koji predstavljaju određenu ideologiju, a u nekim slučajevima to su snažne političke i druge poruke.

Novinar Peđa Milić, član novinarsko-uređivačke ekipe nekadašnjeg alternatvnog magazina “Omladinski grafiti“ kaže da je siguran da je duh “Grafita” prisutan i da neće nestati. “Mi smo ga samo bili pozajmili iz prostora i stavili ‘u bocu’. Sad je opet na zidovima – najslobodnijim medijima današnjice, kao autentični gradski izraz slobode”, kaže Peđa.

“Omladinski grafiti“ su ugašeni 2001, no, oni na zidovima i dalje žive. Možda nijesu dio nekog revolucionarnog pokreta, ali ih, ipak, nadležne službe uklanjaju.

Pored nekih grafita u podgoričkim naseljima Stara varoš i Stari aerodrom prošli smo nebrojano puta. Međutim, kada smo krenuli da ih fotografišemo – oni više nijesu bili tamo. Takav je slučaj sa grafitom „Za Jugoslaviju sa Sarajevom glavnim gradom“, koji je bio ispisan na više lokacija u Podgorici.

Prekrečeno je i mnogo grafita koji osuđuju i kritikuju rad Uprave policije i MUP-a,  iako se te poruke još uvijek naziru ispod ‘jedne ruke’ farbe. To su obično grafiti ACAB iliti All cops are bastrds, što na engleskom znači da su svi policajci kopilad, ili brojke 1312, koje u numeričkom sistemu predstavljaju istu skraćenicu.

Neki autori grafita šalju poruke o važnosti očuvanja životne sredine. Takav je grafit „Prijatno!“ u barskom naselju Šušanj, koji na metaforičan način osuđuje mještane naselja koji odlažu smeće na lokaciji koja nije za to predviđena.

Postoje i grafiti koji simbolizuju ljubav prema domovini Crnoj Gori kao i susjednim zemljama.

Neki grafiti u Podgrici tjeraju na razmišljanje i postavljaju pitanja koja muče građane, a tiču se ekonomsko-političkog života u Crnoj Gori.

Na šetalištu u Baru, odmah pri mostu rijeke Željeznice, ovih dana je osvanuo veliki grafit koji govori o uticaju medija na društvo: “Zamisli, cio grad ugasi televizore i od jednom nema više korone“.

Dejan Tofčević, satiričar i član uređivačke ekipe portala PCNEN, pripada generaciji koja je proživljavala mladost kada su se pojavile boje u spreju, ali ih on i njegovo društvo nijesu koristili za pisanje političih poruka, jer tada politika nije interesovala klince. Oni su sprejeve koristili da na zidovima pišu o muzici i sportu. On je pripadao grupi koja je najčešće ispisivala imena bendova.

Dejan misli da je pisanje grafita sa dobrom političkom porukom svojstveno urbanim sredinama, a da su kod nas, u Crnoj Gori, to obično navijačke i huliganske poruke bez imalo šarma.

„Strit art koji upravo potiče sa fasada i pločnika, ali nekih drugih geografskih odrednica, je evoluirao u umetnost murala, a originalne tekstualne poruke imaju prilično veze sa umetnošću aforizma, kojim se bavim, a srodne su i sa još nekim kratkim književnim formama. Ove bezidejne škrabotine neće izrasti ni u šta“, kaže Dejan.

On daje prednost digitalnim zidovima na kojima često izražava svoju političku misao. To čini zbog direktnog kontakta sa publikom od koje dobija povratne informacije. Napominje da uprkos velikim prednostima piskaranja po digitalnim zidovima mnogi korisnici nijesu svjesni odgovornosti koju to nosi.

“Nedavno smo imali jedan smešan slučaj, gde je ‘veliki brat’ sa druge strane digitalnog sveta u jednoj ironiji Omera Šarkića prepoznao poziv na nezakonito delovanje i pozvao ga da da izjavu o tome, što je izazvalo urnebesan smeh svih ljudi koji su to pratili. To govori da i oni ljudi koji nadziru dešavanja na mrežama moraju biti edukovani da prepoznaju različite stilske figure, a to je druga strana iste one odgovornosti koju pomenuh“, osvrnuo se Dejan na slučaj blogera Omera Šarkića.

Grafički umjetnik Srđa Dragović kaže da se nikada nije izražavao na taj način i dijeli mišljenje sa Dejanom kada je u pitanju odgovornost za djelo. On kaže “da vjeruje da je ključ u izražavanju vlastitog stava, što teško možemo naći u sve vidljivijim projektnim, sponzorisanim muralima i grafitima koji sa takvim, ličnim, prkosnim izrazom nemaju nikakve veze“.

Srđa kaže da su politički grafiti i murali ravni šumu ponavljajućih poruka, gdje ne vidimo ništa novo već godina, i tu situaciju vidi kao direktan odraz političke scene. On sugerše da zaboravimo moleraj, navijače, sponzore, i dekor i shvatimo da je situacija grubo jednostvana-potrebna je samo ideja.

“Podrazumijeva se da nemate ni vremena ni sredstava, a ni prostora da tu ideju materijalizujete – upravo to su idealni uslovi za kreiranje poruka koje govore jasno i glasno. I čine da zastanete“, kaže Srđa.

Uz tu misao se prisjetio i Kita Heringa i Šeparda Ferija, američkih pop i grafiti umjetnika koji su svojim djelom širili društveno odgovorne poruke.

Srđa nema omiljeni grafit u glavnom gradu, ali jedan mu je posebno skrenuo pažnju. Nalazi se u centru Podgorice a njemu se dopada jer je jednostavan, dirljiv i tipografski savršen grafit.

Grafiti postoje još od drevnog Egipta, dok su procvat doživjeli u SAD sedamdesetih godina kada su bili jako popularni u podzemnim željeznicama.  Jedno vrijeme su bili ilegalni, a većinu svog postojanja su korišćeni kao sredstvo pobune i alatka za slobodu govora.

      Iscjeliteljski trag ‘Grafita’

Podgorički alternativni magazin “Omladinski gafiti” rodio se 15. maja 1993. godine na Dan mladosti, kao odgovor “vjernika” bratstva i jedinstva na posljedice cunamija nacionalizma, mržnje i bratoubilačkog rata. Peđa Milić kaže da su časopisu dodijelili takav naziv upravo zbog slobode izražavanja, ali i kao poruku za mlade ljude koji nisu pristajali na taj horor, da imaju gdje da pišu. Od tadašnih medija i zidova “Grafiti” su se izdvajali po tome što u njima nije bilo mjesta za nacionalizam i ratno huškanje, objašnjava Milić.

Pokretu “Grafita” se priključilo nešto oko 200 mladih ljudi a glavni urednik i osnivač, Saša Raonić, koji je pokrenuo tu priču i bio njen spiritus movens, pod nerazjašnjenim okolnostima je ubijen u Beogradu. Peđa objašnjava da su “uprkos tom ubistvu, raznim pritiscima i napadima koje su novinari pretrjeli, sabotiranja od strane vlasti, njihove satirične poruke uspijevale da budu prenešene“. On dodaje da je trag koji su te poruke ostavljale u njima, a vjeruje i u njihovim čitaocima, “bio iscjeliteljski”.

Marija PEŠIĆ