Na današnji dan: Prva žena u svemiru

Na današnji dan 16. juna 1963. godine sa kosmodroma Bajkonur SSSR ( današnji Kazahstan) lansiran je svemirski brod Vastok, a čiji je kosmonaut bila Valentina Tereškova. Ona je uspjela da prođe selekciju od 400 kandidatkinja, a napravila je čak 48 orbita oko zemlje.

Put do svemira

Valentina Tereškova je rođena 6. marta 1937. godine u Boljšoj Maslenjikovu, selu na rijeci Volgi u Jaroslavskoj oblasti centralne Rusije. Njeni roditelji su bili migranti iz Belorusije, otac Vladimir je bio narednik u Sovjetskoj tenkovskoj armiji, a majka Elena je bila domaćica. Otac joj je poginuo u Zimskom ratu sa Finskom kad je Valentina imala dvije godine. Posle muževljeve smrti, njena majka Elena se sa tri djeteta je preselila u Jaroslavlj tražeći posao i zaposlila se u fabrici pamuka. Valentina je školu upisala sa 10 godina, a završila je sa 17. Počela je da radi prvo u fabrici guma, a kasnije u fabrici tekstila, nakon čega nastavlja školovanje pohađajući dopisne kurseve i diplomira u srednjoj tehničkoj školi lake industrije 1960. godine.^[6] Valentina je od malena bila zainteresovana za padobranstvo i išla je na obuku u lokalni aeroklub, a prvi skok je imala sa 22 godine, 21. maja 1959. Takođe se pridružila lokalnom Komsomolu u Jaroslavlju gde je bila sekretar organizacije, a 1962. godine postaje i članica Komunističke partije.

Kada su sovjeti osnovali svemirski program i krenuli sa vrbovanjem kandidata Valentina je bez svoje prethodne inicijative izabrana za potencijalnog kosmonauta šbog svog iskustva u padobranstvu. Nakon leta Jurija Gagarina 1961. godine, Nikolaj Kalanjin, direktor centra za kosmonaute pročitao je medijima odluku da se i žene piloti obučavaju za astronaute naglasivši da ne mogu dozvoliti da prva žena u svemiru bude amerikanka jer bi to bila uvreda za patriotska osećanja sovjetskih žena. Tada je i odobreno da prvih pet kandidatkinja 1963. godine počne sa obukom. Kriterijumi koji su bili propisani za potencijalne kandidatkinje su bili da se ta ženska osoba koja je ispod 30 godina starosti već bavila padobranstvom, da je niža od 170 cm i ne teža od 70 kg.

Do januara 1962. godine Svesavezno dobrovoljno društvo za pomoć vojsci je odabralo i napravilo spisak od 400 kandidatkinja za razmatranje. Prvo je, nakon početnih testova broj spao na 58 kandidatkinja, a kasnije na 23. 16. februara 1962. godine Valentina je zajedno sa još četiri kandidata izabrana da se pridruži ženskom kosmonautskom korpusu.

Pošto te žene nisu imale vojno iskustvo počele su sa činom redova u sovjetskim vazduhoplovnim snagama. Obuka je uključivala testove izolacije, centrifugalne testove, testiranje u komorama za dekompresiju, kao i obuku pilota za letenje u mlaznim lovcima MiG-15. Tad je krenula i da studira na Vazduhoplovnoj inžinjerskoj akademiji Žukovski, gde je i diplomirala nekoliko godina kasnije.

Grupa je provela nekoliko mjeseci na osnovnoj obuci, nakon čega su dobile mogućnost da budu angažovane kao redovni oficiri vazduhoplovstva. Svih pet žena su postale mlađi poručnici u vazduhoplovstvu decembra 1962. godine.^[7] Posle par izmjena vezanih za plan leta Državna svemirska komisija je na sastanku 21. maja imenovala Valentinu za pilota svemirskog broda Vostok 6, a lansiranje je zakazano za jun mesec. Njen izbor je potvrdio i tadašnji premijer Nikita Hruščov koji je bio zadovoljan činjenicom da je Valentina bila ćerka vojnika koji je poginuo u ratu.

Nakon uspešnog lansiranja letelice Vostok 5 14. juna, Valentina je započela posljednje pripreme za njen let. Ujutru 16. juna 1963. godine Valentina i njena zamenica su navukle svemirska odela i autobusom su transportovane do lansirne rampe. Nakon završene provere komunikacija i sistema za održavanje života svemirski brod je zapečaćen i posle odbrojavanja Vostok 6 letelica je uspešno lansirana, a Valentina je tako postala prva žena u svemiru. Kamere postavljene unutar obe svemirske letelice su uživo prenosile snimke koje je emitovala sovjetska državna televizija, a Valentina je takođe vodila dnevnik letova i pravila fotografije horizonta koje su kasnije korišćene za identifikaciju slojeva aerosola u atmosferi. Valentina je tokom većeg dijela leta imala mučninu i nelagodnost. Ona je letelicom obišla zemlju 48 puta i provela 2 dana, 22 sata i 50 minuta u svemiru,^[8] što je predstavljalo više vremena leta nego ukupno vreme svih američkih astronauta koji su letjeli pre nje što je očigledno bilo snačajno Sovjetima.

Kao što je planirano, Valentina se katapultirala iz kapsule tokom spuštanja ka Zemlji i bezbjedno se prizemljila padobranom u oblast Kazahstana 19. juna u 8 časova i 20 minuta. Kosmonaut letelice Vostok 5 je takođe izveo uspešno prizemljavanje tri sata kasnije.

Život nakon svemira

22. juna 1963. Hruščov je salutirao Bikovskom, kosmonautu iz letelice Vostok 5 i zagrlio Valentinu i tad je pred više hiljada prisutnih saopštio da su oboje kosmonauta odlikovana medaljom Heroja Sovjetskog Saveza, a u Kremlju je održan prijem gde je oboje kosmonauta odlikovano i Ordenom Lenjina.

Valentina je dobila dosta zahtjeva za posjetu stranim državama koje je odobravalo Ministarstvo inostranih poslova i KGB. Ona je imala 42 putovanja u inostranstvo između 1963. i 1970. godine.

Valentina se i porodila tokom 1964. godine i rodila ćerku Elenu, a prethodno se 3. novembra 1963. godine udala za kosmonauta Andrijana Nikolajeva u Moskovskoj palati, a vjenčanju je prisustvovao i Hruščov, kao i najviši državni zvaničnici i vođe svemirskog programa. Sa njim je bila u braku sve do 1982. godine.^[9]

Nakon leta Valentina je postala nacionalni heroj i međunarodni uzor i dobijala je čestitke iz celog svijeta. 1966. godine je postala članica Svetskog saveta za mir, a bila je i predstavnica na konferenciji Ujedinjenih Nacija u Meksiko Sitiju 1975. godine za međunarodnu godinu žena. Kasnije je imenovana i za potpresjednicu Međunarodne demokratske federacije žena i predsjednicu društva sovjetsko-alžirskog prijateljstva.

1969. godine je diplomirala na Vazduhoplovnoj inžinjerskoj akademiji Žukovski koju je upisala pre leta u svemir, a kasnije je dobila u čin pukovnika u sovjetskim vazduhoplovnim snagama. 1977. godine je stekla i doktorat iz vazduhoplovnog inžinjerstva i postala instruktor u Centru za obuku kosmonauta.

Ostala je politički aktivna do raspada Sovjetskog Saveza i 1995. godine je unapređena u počasni čin general-majora, a 28. aprila 1997. godine je napustila rusko vazduhoplovstvo zbog navršenih 60 godina starosti, što je obavezna granica za penzionisanje.

4. decembra 2011. godine je izabrana u Državnu dumu, donji dom ruskog zakonodavnog tijela, kao predstavnik Jaroslavske oblasti i član partije Jedinstvena Rusija, a 2016. godine je opet bila izabrana za poslanika dume.

Pošto je podržala rusku invaziju na Ukrajinu Ministarstvo finansija SAD i Evropska unija su 2022. godine Valentinu stavile na listu osoba kojima su uvedene sankcije i kojima je van Rusije zamrznuta sva imovina, ali i zabrana ulaska u zemlje članice Evropske unije.